Psychedelica als laatste redmiddel tegen geestelijk lijden

Wat doe je als je in de reguliere gezondheidszorg niet de juiste hulp vindt voor je psychische lijden? Alex werkt bij de NS en heeft ernstige PTSS doordat hij 36 zelfdodingen op het spoor meemaakte. Fimme herstelde van een drugsverslaving maar kampt nu met een eetstoornis. Beiden probeerden alle soorten therapie om hun geestelijk lijden te verlichten, maar niets hielp.

De documentaire Psychedelisch Pionieren (BNNVARA) laat zien hoe Alex en Fimme zich vastklampen aan hun laatste hoop: de psychedelica. In Nederland is deze therapievorm officieel niet toegestaan. Toch zoeken beide mannen hun heil in dit alternatieve traject. 

Breeksema: ‘Er zijn heel veel mensen die vastlopen in de geestelijke gezondheidszorg, die verschillende GGZ-behandelingen probeerden en gewoon niet verder komen. Dit percentage is best hoog, bij elke aandoening reageert zo’n twintig tot veertig procent niet. Of het nou om psychotherapie of medicatie gaat, deze patiënten komen maar niet van hun klachten af.

Daarnaast is er op het gebied van medicatie voor psychische aandoeningen al decennialang geen wezenlijke innovatie. Alle antidepressiva lijken op elkaar, ook als je bij nieuwe versies kijkt naar de toename van effectiviteit of veiligheid verschilt dat amper. Als er iets nieuws bij komt, is het eigenlijk een variatie op hetzelfde middel. Dat geldt ook voor antipsychotica, angstremmers en kalmeringsmiddelen. 

Als alternatief experimenteren onderzoekers daarom met psychedelica als behandeling tegen deze aandoeningen. Een voorbeeld hiervan is psilocybine: de werkzame stof in truffels en paddenstoelen.’

Breeksema: ‘Een sessie met een psychedelicum duurt zo’n zes tot acht uur. Gedurende die sessie liggen mensen op een bed of in een stoel en hebben ze allerlei intense ervaringen: van inzichten in patronen tot ontmoetingen met God. Die ervaringen kunnen zowel angstig en verwarrend als betekenisvol en hemels zijn.  

Psilocybine onderdrukt geen symptomen en vermindert ook niet bepaalde klachten, maar confronteert mensen vaak met hun problemen. Lang weggestopte gevoelens waar je geen toegang tot had kunnen naar de oppervlakte komen, waardoor mensen zich weer verbonden kunnen voelen met zichzelf, maar ook met anderen en de wereld om zich heen.

Het is belangrijk dat je na zo’n sessie met een geschoolde therapeut over de betekenis van je ervaringen in gesprek gaat. Ik denk dat je dan het meeste kans maakt op langdurige verbetering. Als je dit niet aanpakt, zou het zomaar kunnen dat er op lange termijn niks verandert.

Zo interviewde ik tijdens mijn onderzoek mensen over hun ervaringen met MDMA als hulpmiddel tegen ernstige PTSS. De eerste reacties waren indrukwekkend en soms ook enorm heilzaam. Maar het is een langdurig proces: deelnemers die ik 2 jaar later sprak waren ook mét gekwalificeerde begeleiding en nazorg op dat moment nog bezig met het verwerken van wat er tijdens die sessies naar boven is gekomen.’

Breeksema: ‘Als je verschillende reguliere behandelingen voor een depressie uitprobeert en die slaan niet aan, is er sprake van een behandelresistente depressie. Op dat moment biedt de reguliere gezondheidszorg in Nederland een behandeling aan met esketamine: ketamine in neussprayvorm. 

Het verschil met andere psychedelica is dat ketamine eigenlijk vooral gebruikt wordt als een antidepressivum. Nadat je de neusspray krijgt toegediend moet je in de instelling wachten tot het effect afneemt, maar mensen worden hierbij niet psychotherapeutisch ondersteunt of in de ervaring begeleid. Ik denk dat daar een gemiste kans ligt, want ketamine kan impactvolle ervaringen opleveren waar met goede therapeutische begeleiding meer uit te halen valt.

Hoewel er heel veel onderzoek gaande is naar psychedelica als hulpmiddel bij therapie, is het gebruik van esketamine - bij een behandelresistente depressie - momenteel de enige legale psychedelicabehandeling. Klinisch onderzoek naar gebruik van MDMA bij PTSS-patiënten en paddo’s en truffels bij mensen met een behandelresistente depressie is momenteel wel in een vergevorderd stadium.’

Breeksema: ‘Psilocybinehoudende paddo’s zijn in Nederland verboden, maar toch zijn er alternatieve aanbieders die sessies aanbieden met dit soort truffels. Dat lijkt mij goed, op voorwaarde dat de ontvanger een goed geïnformeerde en relatief gezonde volwassene is. 

Er zijn echter ook cliënten die ernstige psychische klachten hebben, en zij kunnen niet altijd inschatten of de aanbieder gediplomeerd is. Idealiter staat er op de website wat de kwalificaties van de aanbieder zijn en wie ze wel of niet behandelen, maar lang niet iedere cliënt is in staat om dat goed uit te zoeken. In dat geval is het een groot risico want er zijn helaas ook aanbieders die zich opzettelijk richten op kwetsbare mensen. Zij schuilen zich achter het tonen van wetenschappelijk onderzoek op hun websites, terwijl er vaak ontzettend veel context ontbreekt.’ 

Breeksema: ‘De nieuwe inzichten die je opdoet tijdens een psychedelicabehandeling kunnen heilzaam zijn, maar zo’n sessie van zes á acht uur verloopt niet voor iedereen rustig. De behandeling kan ook destabiliserend werken en totale verwarring, angst en paniek opleveren. Als er niet iemand aanwezig is die jou daar adequaat in kan ondersteunen kan je er zomaar veel slechter uit komen. 

Ik blijf benadrukken dat de eigen voorbereiding, de zorg tijdens het traject, de nazorg en de integratie van therapie na de sessie echt van groot belang zijn. En dat moet gebeuren door goed getrainde, ervaren therapeuten.’