Vrijeschoolonderwijs in bezet gebied als een vorm van verzet

Regisseur Marjolein Busstra ontmoette Manar zestien jaar geleden toen ze een workshop op de Westelijke Jordaanoever gaf. Bij deze workshop over film en fotografie zaten Nederlandse, maar ook Palestijnse jongeren. Manar had de Palestijnse jongeren die meededen onder haar hoede. Busstra: ‘Het klikte meteen zo goed met Manar dat we contact hielden.’

Manar, die haar hele leven al onder de bezetting leeft, hield Marjolein op de hoogte van de leefsituatie op de Westelijke Jordaanoever. Het viel Marjolein op hoe het geweld tegen de Palestijnen op de Westoever steeds meer toenam. Toen Manar liet weten een Waldorfschool op te richten met de naam House of Hope besloot ze hier een film van te maken.

Busstra: ‘In het nieuws over Palestina zie je veel dood en geweld. Natuurlijk is het belangrijk dat we dat zien, maar mensen kunnen zich er niet mee identificeren. Met House of Hope wil ik de kracht van de Palestijnen laten zien. Dat Manar en Milad ondanks de moeilijke omstandigheden een school opgezet hebben en draaiende kunnen houden. Het is een vorm van verzet.’

Busstra: ‘De leefomstandigheden waar de kinderen in opgroeien zijn erg moeilijk. Het gevaar is altijd aanwezig. Er is geen plek om te spelen, het water wordt regelmatig afgesloten en er is een constante dreiging van het Israëlische leger. De kinderen die hier opgroeien ontwikkelen trauma’s, maar er was nooit een mogelijkheid om hierover te praten.

Manar vertelde dat ze dit miste tijdens haar eigen basisschooltijd. Volgens haar werd er nooit gepraat over wat kinderen allemaal meemaakten. Daarom wilde ze dit onderwijs graag bieden aan de jonge kinderen.

Nadat Manar een Waldorf-docent uit Europa ontmoette die vertelde over de voordelen van het Waldorf onderwijs, had ze het idee om de school op te richten. De heling van trauma’s zit in de manier waarop ze deze vorm van onderwijs geven. House of Hope richt zich daarom ook op de vrijeschoolpedagogie, die kinderen helpt bij het helen van trauma’s en leert hoe ze geweldloos verzet omarmen.

‘Het is een reguliere school, dus ouders kunnen hun kinderen aanmelden en ze betalen lesgeld. Ik heb wel eens een moeder gesproken waarvan het kind naar House of Hope ging. Ze zei: “Mijn kinderen ontsporen door de haat en het geweld waar in ze opgroeien. Doordat ze naar deze school gaan zie ik ze verzachten en meer zelfvertrouwen krijgen.”’

De opnames van de documentaire waren ten tijde van de aanvallen van Hamas op 7 oktober 2023, nog in volle gang. Toch was dit voor de regisseur geen reden om te stoppen met de documentaire.

‘Voor 7 oktober was het al een shit-show maar nu werd het verhaal alleen maar urgenter. Mensen vroegen mij: “Stop je met de documentaire?” of “Verdwijnt de school dan?”. Maar het was juist een bevestiging voor het verhaal dat ik wilde vertellen, hoeveel moeite het Manar en Milad kostte om de school overeind te houden.’

Na 7 oktober 2023 vonden er meer aanvallen op de Westelijke Jordaanoever plaats. ‘Ik vond het heftig om te zien hoeveel impact aanvallen op de Westoever op Manar en Milad hadden. Als er iets gebeurde had dat ook invloed op de school, er werden namelijk ook scholen aangevallen. De school is twee maanden dicht geweest vanwege die dreiging. Dit heeft veel invloed op de kinderen.’

De regisseur werkte samen met een kleine Palestijnse crew. Het filmen deed ze met een Nederlands-Palestijnse cameraman en de geluidsman kwam uit Palestina. Busstra: ‘Ik vond het belangrijk dat de crew Palestijns was omdat zij de situatie daar goed kennen. Toen ik nog geen geluidsman had vroegen Manar en Milad of ik iemand kon kiezen aan hun kant van de muur. Iemand zoals zij, die ook onder bezetting leeft. Het werd hun buurjongen Mahmoud die een filmopleiding had gevolgd. Dit pakte super goed uit. We konden heel dicht bij de kinderen komen omdat hij de kinderen al heel goed kende. Ik had hem echt niet willen missen.’

Hoewel de regisseur het erg belangrijk vond om met een Palestijnse crew samen te werken, was dit niet zonder gevaar. Ze maakte zich veel zorgen over de Palestijns-Nederlandse cameraman. ‘Palestijnen mogen Israël niet in dus moest hij via Jordanië reizen. Bij de checkpoints was het altijd spannend en werd hij gecheckt terwijl hij gedwongen op zijn hurken moest zitten. Daarnaast had hij ook de angst om aangevallen te worden door kolonisten.’

Busstra ging voor haar film in totaal negen keer naar de Westelijke Jordaanoever en ook voor haar was het spannend. Ze kon niet vertellen wat ze ging doen bij de check-in op Schiphol. ‘Als je met de luchtvaartmaatschappij El Al vliegt, moet je een verklaring afleggen over waarom je naar Israël gaat. Je kunt niet vertellen dat je naar Palestina gaat, want het risico is groot dat ze je er dan niet inlaten. Het onderwerp van mijn film zou Israël in een slecht daglicht zetten, dus ik hield het zo vaag mogelijk.’

Afgelopen week ging de documentaire als onderdeel van de IDFA-hits in première in Carré. Manar en Milad waren hier niet bij want Manar en Milad hebben net een kindje gekregen. Uiteraard hebben Manar en Milad hebben de film inmiddels wel al gezien. Busstra: ‘Ze vonden de documentaire erg mooi, maar het gaf ook gemengde gevoelens. Door de film te kijken zagen ze hoe slecht de situatie is waarin ze leven, dat is confronterend.’

Ondertussen gaat de school door, met House of Hope willen Manar en Milad de kinderen een hoopvolle plek bieden. ‘Het is worstelen want er is weinig geld, en ouders kunnen het schoolgeld vaak ook niet meer betalen. Het gaat met kleine overwinningen, maar inmiddels hebben ze via donaties een stuk kunstgras op het schoolplein aangelegd, waar de kinderen op kunnen spelen. Dat is fantastisch.’

De regisseur hoopt dat mensen na het zien van de film wat meer begrip hebben voor het leven onder bezetting: ‘Ik denk dat mensen weleens vergeten dat Palestijnen ondanks deze verschrikkelijke omstandigheden ook gewone mensen zijn zoals jij en ik. Die dingen vieren, met hoofdpijn in bed liggen en naar werk gaan. Hopelijk zijn er na het zien van de film meer mensen die zich met hen kunnen identificeren en zich afvragen: Hoe zou ik leven onder bezetting?’

House of Hope is vanaf 11 december in de bioscoop en later in 2026 te zien op NPO 2, NPO Start en npodoc.nl