‘De dialoogpolitie zorgt ervoor dat demonstranten de ruimte krijgen’

In 2001 ontstonden er tijdens de EU-top in Göteborg gewelddadige confrontaties tussen demonstranten en de politie. Na deze incidenten bleek uit bevolkingsonderzoek dat er meer behoefte was aan begrip voor politiek actieve groeperingen. De politie richtte de ‘dialoogpolitie’ op, waarvan één eenheid in Stockholm fulltime in deze rol actief zou zijn.

The Dialogue Police volgt deze eenheid een jaar lang in hun werkzaamheden. Van Koran-verbrandingen tot klimaatprotesten: regisseur Susanna Edwards laat zien hoe de Zweedse dialoogpolitie in een toenemende polariserende wereld de vrijheid van meningsuiting probeert de waarborgen.

Otto, zou je iets meer kunnen vertellen over wat de Zweedse dialoogpolitie precies inhoudt?
Adang: ‘Tijdens het incident in Göteborg ging er vooral veel mis bij de communicatie tussen verschillende groepen. De dialoogpolitie, die vervolgens is opgericht, is een eenheid binnen de politie van Stockholm die zich specialiseert in het contact leggen met demonstranten.

De eenheid in Stockholm bestaat uit fulltime- en oproepagenten. De eerste groep houdt zich ook bezig met de voorbereiding van een demonstratie. Wat voor demonstratie is het? Wie gaan ze daar aantreffen en in wat voor getale? Zal er een tegenprotest aanwezig zijn? De oproepagenten worden alleen ingezet als er een demonstratie is.'

Bestaan er in andere landen ook dialoogpolities?
‘Destijds was ik betrokken bij de ontwikkeling van de opleiding voor de politie-eenheden in Zweden. Toen is er samen met de Zweedse politie ook een Europees project opgezet, waarvoor we met politiecommandanten uit tien verschillende Europese landen demonstraties zijn gaan observeren. In een aantal van die landen leidde dat ook tot meer aandacht voor communicatie rondom demonstraties.

Zo zijn er in Engeland bij een aantal korpsen ‘police-liasions’ benoemd. Dat zijn een soort functionarissen die zijn opgeleid en ingesteld als dialoog-agenten.’

En hoe zit dat in Nederland?
'In Nederland is er geen officiële dialoogpolitie zoals in Zweden, maar is er wel een traditie van contact leggen met demonstranten. Zo is er tijdens de EU-top in Amsterdam in 1997 een specifieke vredeseenheid opgericht die vergelijkbaar was met de Zweedse variant die later ontstond. Deze eenheid is nog steeds actief.

Als je in Nederland een protest wil organiseren moet je dit melden bij de gemeente. Op basis daarvan wordt er contact gelegd, ook om bijvoorbeeld het verkeer te regelen of tegendemonstranten af te zonderen. Maar het hangt er dan maar net vanaf of de autoriteiten en politie in die gemeente daarvoor open staan.

In Amsterdam vinden er natuurlijk veel demonstraties plaats. Daar is dan ook een breed systeem opgezet waardoor er in elke politie-eenheid agenten zitten die zich bezighouden met het contact met demonstranten. Al is er in elke politie-eenheid in Nederland sprake van veel ervaring. Communicatie is een van de basisprincipes die agenten als uitgangspunt hanteren, alleen is daar in Nederland geen opleiding voor zoals in Zweden.’

Wat is volgens jou de meest wenselijke rol van de politie tijdens een protest?
‘De vier principes voor het handhaven van de publieke orde - dus demonstraties, maar ook andere gelegenheden - zijn informeren, faciliteren, communiceren en differentiëren.

Als agent is het van belang om te weten wat de motivatie van de demonstranten is en om op de hoogte te zijn van wat er speelt. Daarnaast moet je legitieme intenties, zoals het uiten van je emoties of opinies, kunnen faciliteren. Als derde moet je als agent constant blijven communiceren met de demonstranten. Als vierde is het belangrijk dat agenten tijdens een demonstratie geen onderscheid maken op basis van wie mensen zijn of hoe ze eruitzien, maar op basis van hoe ze zich gedragen.

Met deze tactieken kan je als agent optreden tegen individuen die zich niet in lijn gedragen met de rest en over de schreef gaan, en niet tegen de hele groep. Daarbij gaat het natuurlijk alleen om strafrechtelijk of ordeverstorend gedrag. Mensen mogen bij elkaar komen om hun mening te uiten maar als één of twee strafbaar gedrag vertonen, wil dat niet zeggen dat hele protest strafbaar is.’

Wat is de impact van de dialoogpolitie op het verloop van demonstraties?
‘Het is natuurlijk nooit een garantie, maar als er dialoogpolitie aanwezig is bij een demonstratie dan zijn er minder escalaties. Deze agenten proberen te de-escaleren en ervoor te zorgen dat een protest de ruimte krijgt.

Zo kan de dialoogpolitie op het moment dat de burgemeester opdracht geeft om een protest te beëindigen ook een belangrijke rol spelen. Bij zo’n bevel dient de politie de demonstranten namelijk te waarschuwen dat zij moeten vertrekken. Op het moment dat zij dan niet willen weggaan, mag de politie proportioneel geweld gebruiken. Het is natuurlijk dan wel de bedoeling dat de agenten specifiek de mensen die strafbaar gedrag vertonen aanpakken, en geen anderen.

Als een protest uit de hand loopt zorgt dat in sommige gevallen misschien wel voor meer media-aandacht, maar dan is die aandacht vooral gericht op het geweld en niet op de boodschap die de demonstranten uitdragen. Vandaar dat agenten die de dialoog aangaan op alle vlakken gunstig zijn voor de belangen van een demonstratie.’