De mens centraal in de rechtspraak

Strafrechtadvocaten Klaartje Freeke en Wikke Monster moedigen hun cliënten aan om niet alleen stil te staan bij schuld en straf, maar ook bij de impact van wat er is gebeurd en hun gevoelens daarbij.

In Vergeven of vergelden worden het onbegrip en de vastgeroeste principes met betrekking tot schuld en boete, goed en fout, slachtoffer- en daderschap blootgelegd. Enkel je recht halen, wat schieten we daar als samenleving eigenlijk mee op? Freeke en Monster zetten zich keihard in voor meer menselijkheid in de rechtspraak.

Hoe zijn jullie bij deze documentaire betrokken geraakt? Waarom wilden jullie graag meedoen?

Klaartje Freeke: 'Nou, dat wilden we helemaal niet, haha!'

Wikke Monster: 'Het oorspronkelijke plan was dat regisseur Anneloor van Heemstra onze cliënten zou volgen met ons op de achtergrond, maar niemand wilde herkenbaar in beeld. Anneloor heeft lang geprobeerd dat toch van de grond te krijgen, maar gooide uiteindelijk het roer om en vroeg ons of wij de hoofdpersonen van de documentaire wilden worden.'

Klaartje: 'Wikke en ik zijn in 2014 onze praktijk begonnen, omdat we de strafadvocatuur op een andere manier wilden aanvliegen. We hadden daarbij altijd de missie om onze werkwijze te delen met de wereld. In die zin past het deelnemen aan de documentaire wel goed bij ons. Ik vind het heel leuk om ons in de film aan het werk te zien. Het geeft een bijzondere inkijk in het leven van strafrechtadvocaten die proberen om op een andere manier te werken dan een groot deel van het beroepenveld: met liefde, aandacht en menselijke betrokkenheid voor cliënt, hun omgeving, de andere partij, de rechter en de officier van justitie.'

Waarom is die menselijke betrokkenheid zo belangrijk in het strafrecht?

Wikke: 'Een van de allerbelangrijkste dingen in een strafrechtprocedure is dat mensen zich gehoord voelen. Daar leent het rechtssysteem zich alleen niet altijd goed voor omdat het zo wordt beheerst door regels. Mensen kunnen zich daardoor verdwaald en ongezien voelen. Daar heeft niemand wat aan, rechters en officiers van justitie ook niet. En advocaten willen natuurlijk ook dat hun cliënten serieus genomen worden.'

Klaartje: 'Het systeem zet je automatisch in een vechtstand. Het nodigt je uit om tegenover elkaar te staan en je schrap te zetten. Een advocaat is natuurlijk een onderdeel van dat systeem. Als je als verdachte een advocaat hebt die oprecht geïnteresseerd in je is en de mens achter de daad ziet, voel je je meer geaccepteerd in dat hele harde, zakelijke systeem.'

De manier waarop jullie met cliënten omgaan doet meer denken aan hulpverlening dan aan strafrechtadvocatuur. Zo zien we jou, Wikke, je tot in detail verdiepen in de achtergrond van je cliënt en leg je uitgebreid uit wat er in de rechtszaal gaat gebeuren en hoe iemand zich moet gedragen. Waarom kies je voor die aanpak?

Wikke: 'Ik kán het niet goed op een andere manier. Ik hoop met mijn werkwijze, te midden van alles wat mislukt bij mijn cliënt, toch betekenis te geven. Soms bestaat dat alleen uit écht contact hebben met iemand en diegene het gevoel geven dat er naar hem wordt geluisterd. Of op een zittingsdag je cliënt steunen. Het liefst heb ik dat zo'n proces groei of inzichten oplevert voor mijn cliënt. Dat is best hoogdravend om te verlangen, maar ik hoop dat wel.'

Jullie hebben het in de documentaire nooit over een zaak winnen of verliezen. Waarom niet?

Klaartje: 'Op een kantoor waar ik vroeger werkte, werd er taart gegeten als iemand een vrijspraak kreeg. Dat werd gezien als winnen. Het is verleidelijk om het zo te zien, want je wordt in het gelijk gesteld of niet. De praktijk is alleen dat je vaak verliest als je een verdachte bijstaat aangezien in het overgrote deel van de zaken genoeg bewijs is. Bovendien gaat een strafzaak in essentie natuurlijk over iets heel anders. Het gaat over vragen als: hoe ben je hierin verzeild geraakt en wat vind je daar zelf van?'

Wikke: ‘Iedere strafrechtadvocaat krijgt op feestjes de vraag: “Je weet dat hij het heeft gedaan maar toch ga je hem verdedigen en trucjes uithalen om een lagere straf of vrijspraak voor elkaar te krijgen. Hoe kun je dat doen?” Die vraag zijn Klaartje en ik serieus gaan nemen. Hoe rechtvaardigen we dat naar onszelf toe? Soms zijn er goede redenen, maar de vanzelfsprekendheid waarmee je leert om alle zaken aan te nemen en waar mogelijk zand in de machine te strooien om te kunnen winnen, stellen wij in onze praktijk ter discussie.’

Klaartje, jij zegt in de documentaire dat het echt onmogelijk is om iets te willen doen vanuit harmonie en liefde en aandacht in een systeem waarvoor daar geen ruimte voor is. Is dat waarom jij bent gestopt als advocaat?

Klaartje: 'Nou, om te beginnen hou ik erg van schilderen en wilde het een serieuze kans geven om daar meer mee te doen. Maar als ik de advocatuur helemaal fantastisch had gevonden, had ik die switch natuurlijk niet gemaakt. Ik ben eigenlijk meer mediator dan advocaat. Als advocaat moet je partij kiezen en dat leverde bij mij steeds meer wrijving op omdat de waarheid vaak in het midden ligt. Ik vond het steeds moeilijker om mezelf te integreren in dat hele strafrechtsysteem.'

Wikke, ondanks jouw bedenkingen bij het huidige rechtssysteem ben jij nog wel werkzaam als strafrechtadvocaat. Hoe lukt het jou om door te gaan?

Wikke: 'Dit beroep past goed bij mij. Als ik voel dat iets niet klopt of iets niet eerlijk is, dan ga ik ervoor. Ik grap af en toe wel dat ik beter incassoadvocaat kan worden, want de manier waarop ik dit beroep uitoefen is niet makkelijk. Toch geeft het ontzettend veel voldoening, want ik kan in een-op-een-situaties het verschil maken. Het komt vaak voor dat mensen mij bedanken omdat ik hun leven ten goede heb veranderd.'

Je moet dit werk wel echt vanuit je idealen doen, want het is niet altijd leuk. Je komt veel shit tegen. Mensen doen elkaar de meest vreselijke dingen aan. Daar moet je tegen opgewassen zijn. En er staan weinig verdiensten tegenover, dus je moet echt knokken voor je praktijk. Een deel van de beroepsgroep denkt vast als ze ons bezig zien: die vrouwen zijn gek. Maar ik doe het omdat ik denk dat het op deze manier écht beter is.'

Wat zou er volgens jullie moeten veranderen om het strafrecht menselijker te maken?

Klaartje: 'Advocaten, rechters en officieren van justitie moeten zich bewuster zijn van wie ze zelf zijn. In de beroepsopleiding voor advocaten komt dat nauwelijks aan bod. Je leert hoe je je presenteert en hoe je onderhandelt. Er is weinig aandacht voor wie jij bent, hoe je je verhoudt tot anderen en hoe jij omgaat met dingen die je overkomen. Allemaal essentiële zaken om je werkelijk te verdiepen in je cliënten en dit werk op een menselijkere manier te doen.'

Wikke: 'Als je rechter bent, dan kun je nú beginnen met een zitting op een menselijkere manier uitvoeren. Ik ken een rechter die voor de zoveelste keer dezelfde crimineel voor zich had op zitting. Toch begon hij het proces met een uitgebreide uitleg over de gang van zaken, met aandacht en empathie voor de verdachte. De rechter werd niet softer, want de verdachte kreeg een serieuze straf. Maar die verdachte voelde zich wel gehóórd en besloot niet in hoger beroep te gaan. Het is heel eenvoudig: begin telkens opnieuw, heb interesse in wie er voor je zit en wees je bewust van de spanning die diegene ervaart. Dit geldt natuurlijk ook voor officieren van justitie en advocaten.'

Klaartje: 'Meer tijd is daarin belangrijk. Voor sommige zittingen wordt maar tien minuten uitgetrokken, Dat is natuurlijk absurd. Je hebt meer nodig om contact te maken en dat contact is het fundament waarop je recht kun spreken.'

Wikke: 'Als een rechter die tijd aan het begin van de zitting neemt en zich toestaat om die tijd te nemen, kan het proces in een latere fase efficiënter verlopen, omdat de kans groter is dat de verdachte meewerkt en bijvoorbeeld geen hoger beroep instelt tegen een uitspraak. Een advocaat kan hieraan bijdragen door zich echt in zijn cliënt te verplaatsen en hem of haar zo goed mogelijk op de zitting voor te bereiden. Maar goed, dit zijn natuurlijk erg lange antwoorden. Het kortste antwoord is: iedereen die in het strafrecht werkt zou deze documentaire moeten zien.'