‘Mijn betovergrootvader zette zijn kunst in tegen misstanden in Suriname’

Voor mensen die nog nooit van G.G.T. hebben gehoord, kun je vertellen wie hij was?
Mathieu Wijdeven: ‘George Gerardus Theodorus Rustwijk, oftewel G.G.T., was kunstenaar, acteur, schrijver en activist. Hij is de opa van mijn oma, geboren in 1862, een jaar voor de officiële afschaffing van de slavernij. Hij gebruikte zijn kunst om zich uit te spreken over de politiek in Suriname, want er heerste armoede en kindersterfte. Daarnaast zette hij zich in om Keti Koti, de afschaffing van de slavernij, te vieren. Dit deed hij onder het pseudoniem 'Luci'.

Wanneer hoorde jij zelf voor het eerst over G.G.T.?
Wijdeven: ‘Mijn relatie ging uit in 2018 en ik was erg verdrietig. Mijn moeder troostte me met een citaat van mijn betovergrootvader: “Soms hoeven twee geesten niet samen te komen, soms ben je uit ander hout gesneden.”’

Zo hoorde ik van zijn bestaan. Mijn moeder bleek zijn dichtbundel te hebben, wat de allereerste dichtbundel van Suriname was. Hierin las ik interessante dingen. Bijvoorbeeld dat hij reizen maakte naar twee buurlanden van Suriname, Frans-Guyana en Guyana. Hij constateerde dat die landen na de afschaffing van de slavernij veel welvarender waren, terwijl in Suriname nog veel armoede heerste. Het land bleef door het Nederlandse bewind achter. Over die grote verschillen sprak hij zich uit.’

G.G.T. leefde meer dan een eeuw geleden. Hoe pak je de research dan aan?
Mateo Vega: ‘We besloten om vijf weken naar Suriname te gaan, om te zoeken naar de plekken waar G.G.T. woonde en werkte. Mathieu vond theaterstukken van G.G.T. bij zijn oudtante. We gingen naar Thalia, het oudste theater van de Cariben, waar G.G.T. in 1894 zijn eerste voorstellingen maakte. Het weeshuis waar hij verbleef als kind en zijn atelier bestonden niet meer. De Lutherse kerk dat bij het weeshuis hoorde nog wel.’

Wijdeven: ‘Soms ging de research moeizaam. Documenten van Surinaamse burgers die kritisch waren op de Nederlandse overheid werden niet bewaard. We moesten het doen met wat mijn betovergrootvader zelf had bewaard en de theaterstukken en documenten uit mijn oudtantes collectie.’

Wanneer wist je dat er een documentaire over G.G.T. moest komen?
Wijdeven: ‘Ik wilde oorspronkelijk een toneelstuk maken. Dat heb ik voor een deel ook gedaan, maar door de COVID-pandemie gingen alle theaters dicht en kon het niet worden opgevoerd. Wel waren er in die periode wat fondsen voor theatermakers om iets anders te proberen. Ik vond een documentaire het meest geschikt. Voor een film kun je met een cameraploeg naar Suriname toe en met mensen spreken. Zo kun je wat anders laten zien dan in een theaterzaal. Vanuit dit idee werkte ik samen met Mateo.’

Vega: 'In Suriname schreven we het grootste deel van het script. De theaterstukken die Mathieu opvoert in de documentaire laten de denkwijze van G.G.T. zien, daarnaast interviewen we mensen over zijn werk. Een belangrijk onderdeel van onze insteek was om nieuwe technologieën gebruiken om als het ware ‘het licht’ van G.G.T. tot leven te laten komen. We wilden het tegenovergestelde maken van een stoffige archieffilm met documenten en zwart-wit foto’s. De 3D-scans van de historische plekken leiden op elke locatie een hoofdstuk in.'

In de documentaire zien we je een emotioneel gesprek voeren met je oma, waar kwam dat door?
Wijdeven: ‘Tijdens het telefoongesprek zei ze: ‘Ik heb hier de mooiste tijd gehad’, dat emotioneerde mij. Ik had een goede band met mijn oma, als ik vragen had over Suriname kon ik bij haar terecht. Ze kon daar mooi over vertellen. Ik vond het lastig om toerist te zijn, op de grond van mijn voorouders. Door het maken van deze documentaire, had ik de kans om me weer emotioneel te binden aan het land.’

Wat hopen jullie mensen mee te geven met deze documentaire?
Vega: G.G.T. uitte zijn kritiek op het koloniale systeem in een tijd waarin maar heel weinig mensen dat deden. We willen laten zien dat het belangrijk is dat we dit soort personen niet vergeten. Hij was erg belangrijk voor Suriname. Daarnaast zijn er nog steeds problemen in Suriname die hij toentertijd ook aankaartte. Veel inwoners leven nog steeds met de gevolgen van een economie die nog steeds volgens koloniale logica functioneert.'

Wijdeven: ‘De traditie van verzet vind ik belangrijk, juist omdat die laat zien dat verandering mogelijk is. In de tijd van G.G.T. werd er heel anders gedacht over het vieren van de afschaffing van de slavernij: veel mensen schaamden zich toen nog voor hun afkomst als nakomelingen van tot slaafgemaakten. Tegenwoordig vieren we elk jaar op 1 juli Keti Koti, precies waar G.G.T. zich toen zo voor inzette.’