In De buurtrechter is te zien hoe rechters zaken behandelen in een levendig buurthuis, waar kinderen gratis chocomel mogen tappen uit de koffieautomaat en bewoners binnenlopen voor een praatje. Hier behandelen de rechters bijvoorbeeld zaken omtrent schulden en schoolverzuim, maar ook kleine strafzaken.

Buurtbewoners en hulpinstanties worden actief betrokken in de zoektocht naar duurzame oplossingen voor juridische problemen. Dit zorgt ervoor dat het rechtssysteem dichter bij de burger komt te staan.

Van Heemstra: 'Het grootste verschil is dat de rechter letterlijk naar de mensen toe komt in het buurthuis. En de aanpak is anders. De rechter kijkt naar de feiten, maar ook naar andere dingen. Wat gebeurt er bijvoorbeeld in iemands leven waardoor het niet loopt? Hoe kunnen we voorkomen dat het weer gebeurt? Het idee is dat die rechter menselijker is en dichterbij komt.'

Volgens Van Heemstra werkt de aanpak van de buurtrechter heel goed. 'Je ziet dat mensen in het begin niet zoveel willen zeggen', aldus de regisseur. 'Maar zodra ze merken dat de rechter vriendelijk en oprecht geïnteresseerd vragen stelt, ontspannen ze en vertellen ze meer over zichzelf. Dan krijg je een echt gesprek van mens tot mens, waar de rechter nog steeds wel echt een rechter is, maar wel een heel menselijke rechter.'

Volgens de regisseur leidt dat ertoe dat mensen het proces als een rechtvaardiger ervaren. 'Als je écht gehoord wordt, dan kan je ook beter een straf aanvaarden.'

In De buurtrechter krijgt de kijker te zien hoe die rechtszaken in het buurthuis verlopen. Het lijkt alsof er relatief mild gestraft wordt. Straft de buurtrechter écht minder hard dan een reguliere rechter?

Van Heemstra: 'Enigszins wel, want de buurtrechter geeft vaak een straf die past bij de gedaagde. Als je langer met iemand praat dan kom je beter te weten wat er speelt in iemands leven en kun je beter kijken naar een passende straf. We zien hier ook vaker dan bij de gewone rechtbank dat een zaak wordt aangehouden om meer informatie te krijgen. Bijvoorbeeld van de reclassering of om te kijken of er een programma is waarin mensen therapie kunnen krijgen.'

Volgens Van Heemstra snijdt dit mes aan twee kanten. Er wordt gekeken naar wat een verdachte nodig heeft zodat die zijn leven op de rit kan krijgen, tegelijkertijd komt dit de maatschappij ook ten goede: 'Als je iemand in de gevangenis zet, komt hij er slechter uit dan hij erin gaat. Zo dien je zowel de maatschappij als de persoon bij je aan tafel beter.'

Van Heemstra maakte onlangs ook de documentaire Vergeven of vergelden. Daarin volgt ze advocaten Klaartje Freeke en Wikke Monster, die net als de buurtrechters menselijkheid in het reguliere juridische systeem proberen te brengen.

Van Heemstra: 'Wikke en Klaartje zitten heel erg op het persoonlijke verhaal en proberen minder het technische spel te spelen ten opzichte van hun regulier opererende collega’s. Net als in De buurtrechter zien we dat mensen daardoor meer gezien worden en als gevolg meer vertellen. Verdachten laten in het strafproces meer zichzelf zien en tonen daardoor wat ze te bieden hebben aan de maatschappij.'

Heeft de regisseur door het maken van de documentaires het idee dat het mogelijk is om het binnen het huidige systeem anders te doen? Of moet het hele rechtssysteem totaal anders worden ingericht?

'Ik denk niet dat het helemaal op de schop moet', zegt Van Heemstra. 'Ik gun het de toga dragers wél dat ze meer tijd kunnen nemen voor de zaken en ook om met elkaar te praten en vragen te stellen. “Wie ben ik in dit alles wat ik doe? En hoe is mijn morele kompas ten opzichte van de zaken die ik behandel?"'

Hoewel in beide films te zien is dat het niet makkelijk is om in dit systeem menselijk te werk te gaan, is de regisseur optimistisch dat de initiatieven uit haar films op grotere schaal navolging krijgen. 'Je hebt altijd die bevlogen mensen nodig om het te doen, maar ik geloof dat die er zijn. Ik vind heel veel rechters, officieren en advocaten heel erg oprecht geïnteresseerd in de medemens. Dat stemt me hoopvol.'