Documentairemaker Luuk Bouwman behandelt in zijn oeuvre diverse onderwerpen, waarbij hij totaal verschillende stijlen hanteert. Is dat toeval of zoekt hij bewust naar die uitersten? Bouwman erkent die tegenpolen, maar benadrukt ook dat zijn onderwerpen iets met elkaar gemeen hebben.

'Er zit vaak iets absurds onder', aldus de regisseur. 'Zelfs in De propagandist. Het is een serieuze film, maar sommige uitspraken die Jan Teunissen doet zijn zo ridicuul of schaamteloos dat je bijna niet anders kan dan lachen. Het heeft soms een Jiskefet-kwaliteit.'

Bouwman is gefascineerd door hoe mensen wanhopig proberen de werkelijkheid te ordenen: 'Die werkelijkheid is vaak veel chaotischer dan ze willen toegeven. In mijn films probeer ik het oordeel over hoe mensen die chaos proberen te ordenen uit te stellen en de tegenstrijdigheden van het leven te tonen. Ook bij Teunissen, die een verderfelijke rol speelde, maar zichzelf op een absurde manier goedpraat.'

Jan Teunissen was volgens Bouwman voor de Tweede Wereldoorlog een geflopte filmmaker, maar zag tijdens de oorlog zijn kans schoon en werd hoofd van de filmdienst van de NSB. Teunissen zelf zag zijn overstap vooral als een carrièremove. Bouwman: 'Hij was vooral een opportunist: niet ideologisch gedreven, maar ambitieus en zonder veel reflectie.'

Bouwman wilde in De propaganist vooral op zoek naar Teunissens motieven: 'We wilden door zijn ogen die periode meemaken. Het is een psychologisch portret, een why done it. De dader is bekend, maar zijn motieven worden onderzocht.'

Dit gebeurt vooral met archiefmateriaal. Leidraad is hierbij het audio-interview met Teunissen uit de jaren zestig, waarin hij in geuren en kleuren zijn verhaal uit de doeken doet. Het filmmateriaal bijeenzoeken was echter niet eenvoudig.

'Van Teunissen tijdens de oorlog is weinig filmmateriaal', aldus de regisseur. 'De grootste vondst waren zijn familiefilms van vóór de oorlog, waarin hij zijn gezin filmde. En we vonden beeldmateriaal van zijn reis naar het oostfront met Himmler. Maar voor het grootste deel was het collagewerk: beelden zoeken die bij de tekst pasten.'

De propagandist vertelt niet alleen over het leven en werk van Jan Teunissen, maar zoomt ook in op hoe andere propagandisten ten tijde van de Tweede Wereldoorlog beelden, verhalen, desinformatie en ideologie verspreidden. Bouwman ziet daarin paralellen met het heden. 'Veel NSB-clichés worden nu herhaald', stelt hij.

Daarin is narratiefbeheersing volgens hem cruciaal. 'Fascistische propagandisten wisten dat een goed verhaal gevaarlijker kan zijn dan een knokploeg. Het tragische is dat je dit nu terugziet en alle gêne verdwenen lijkt te zijn. Bijvoorbeeld in Gaza waar het Israëlische leger journalisten vermoordt. Dat is niet zonder reden: men wil niet dat er verteld wordt wat daar gebeurt.'

Propaganda heeft vandaag de dag volgens de regisseur de functie om te verwarren: 'Talloze kanalen zenden ontzettend veel boodschappen uit. Steve Bannon noemde dat flood the zone with shit: zoveel mogelijk desinformatie verspreiden zodat mensen murw worden.'

In deze Spotlight-aflevering worden ook Bouwmans documentaires De Bond tegen Vloeken (2015) en Gerlach (2023), gemaakt samen met Aliona van der Horst), besproken. Twee observerende documentaires die heel anders zijn dan archiefdocumentaire De propagandist.

Ook zijn nieuwe, tegen fictie aanschurkende film The Desert of the Real, die op IDFA in première gaat, is weer heel anders. Hierin reconstrueerde Bouwman scènes op basis van herinneringen van mensen die een psychose hebben meegemaakt, en liet hij hen die ervaringen vervolgens naspelen.

'Ik ben niet op zoek naar een eigen stijl,' vertelt Bouwman. 'Ik vind het juist een heel bevrijdend idee dat ik bij elke film opnieuw kan beginnen. Daar zit voor mij het creatieve plezier.'

De filmmaker vindt het film maken zelf namelijk niet altijd een feestje. 'Het is soms een continuum of worries, zoals de Franse regisseur Claire Denis ooit zei. Dan denk ik: wat doe ik mezelf aan? Maar documentaire maken geeft je een alibi om je helemaal in een onderwerp te verdiepen en je kunt jezelf steeds opnieuw uitvinden. Daarom blijf ik het interessant vinden.'