Interview met regisseur Lidija Zelovic over 'Home Game'

'Ik hoop dat we een ander gesprek gaan voeren’

VPRO

Lidija Zelovic vluchtte in 1993 uit het verscheurde Sarajevo naar Nederland. Door haar verleden in Joegoslavië kijkt Lydia met grote zorgen naar de toekomst van Nederland. In haar nieuwe documentaire ‘Home Game’ laat ze door middel van (persoonlijk) archiefmateriaal zien hoe Nederland in twintig jaar tijd ingrijpend veranderde en trekt ze paralellen met wat er in haar vaderland gebeurde.

Ersin Kiris gaat met Zelovic in gesprek over de film.

Lidija Zelovic maakte Home Game vanuit een gevoel van diepe wanhoop. Ze wilde haar zorgen over de staat van Nederland uiten, maar merkte dat haar omgeving daar niet op aansloeg. 'Iedereen zei: wij herkennen Nederland niet in jouw blik. Jij kijkt er zo naar vanwege jouw oorlogstrauma', vertelt ze.

In eerste instantie twijfelde ze aan zichzelf: 'Ik dacht: ík ben gek en de rest niet, het is prima. Totdat ik op een gegeven moment ontdekte: het kan zo zijn dat mensen zodanig aan de situatie wennen, dat ze het niet meer merken. Dat hadden wij in Joegoslavië ook.'

Geleidelijke gewenning aan oorlog

In Sarajavo was Zelovic nieuwslezer voor een lokale zender. In Home Game zien we haar in archiefbeeld zelf de oorlog aankondigen. In de voice-over vertelt de filmmaker: 'Lidija kan zich niet voorstellen dat haar wereld kan verdwijnen. Dat oorlog haar kan overkomen. Dus zelfs terwijl ze de oorlog aankondigt, beseft ze dat niet.'

Een belangrijke scène volgens de regisseur: 'Als je op afstand kijkt, kun je altijd zien dat het gevaarlijk is. Wij wennen hier nu steeds meer aan de gekkigheid en vinden het steeds acceptabeler. Zo was het in Joegoslavië ook. Voor de meeste mensen kwam het uiteenvallen van het land als een grote verrassing. Hoezo willen die andere landen weg van ons? Er is toch broederschap en eenheid?' 

Volgens Zelovic ga je langzaam meer accepteren, beginnend met het geweld in Slovenië en Kroatië en de goedkeuring van Europa. 'Je denkt steeds: het is heel even en het gaat voorbij. Dan heb ik mijn vertrouwde leven weer terug. Pas op het moment dat er in Sarajevo geschoten werd, besefte ik dat het zover was. Maar toen was het te laat.'

Still uit 'Home Game'

Filmen tegen eenzaamheid

Home Game bevat veel materiaal uit Zelovic’ persoonlijke archief, allemaal gefilmd vanaf het moment dat ze naar Nederland vluchtte. Een film over haar leven maken was nog niet aan de orde. Ze filmde vooral om zichzelf een doel te geven. 'Ik filmde om niet eenzaam over te komen', aldus de documentairemaker. 

Bovendien wilde ze niet als zielige vluchteling gezien worden. 'Als je uit een oorlog komt, is de kans heel groot dat je zielig gevonden wordt. Maar ik zag mezelf niet zo. Als mensen hoorden waar ik vandaan kwam, reageerden ze vaak met medelijden. Ik wist niet hoe ik daarmee om moest gaan, want ik vind mezelf niet zielig.'

De camera hielp haar daarbij. 'Met de camera heb je een doel, je bent bezig. Zo van: moet je mij zien, ik ben aan het filmen. Ik heb een doel, ik heb richting. Ik had namelijk geen richting, maar dat wilde ik wel.'

Obsessie met Nederlandse politiek

Zelovic ontwikkelde naarmate de tijd verstreek een obsessie voor de Nederlandse politiek. 'Die obsessie is ontstaan op het moment dat ik voelde dat het hier aan het schuiven was, aldus de documentairemaker. 'Ik ontdekte dat het niet genoeg was om het nieuws te kijken. Daar wordt er maar één ding uitgepikt en dat vormt mijn mening. Ik wilde veel meer weten dan de items die je in het nieuws ziet.'

En dus staat in huize Zelovic de hele dag de livestream van de Tweede Kamer aan. 'Ik volg het de hele tijd', aldus de regisseur. 'Als je eenmaal kijkt, heeft het een verslavende werking. Het klinkt alsof ik geen leven heb, maar de Tweede Kamer ís mijn leven. Dat heeft natuurlijk te maken met mijn eerdere ervaring. Ik heb al een keer gevoeld hoe belangrijk politiek is in ons leven.'

'We moeten het samen doen'

Zelovic hoopt dat haar film een gesprek op gang brengt over belangrijke momenten in de recente geschiedenis: 'Ik hoop dat we gaan nadenken over wat er is gebeurd en waarom we nu op dit punt zijn aanbeland.'

Kijken de mensen die Zelovic wil beïnvloeden dan wel naar documentaires? 'Die vraag krijg ik vaak. Maar daarmee suggereer je dat wij het constructieve onderdeel van de maatschappij zijn en geen onderdeel van het probleem vormen. Terwijl wij ook hebben bijgedragen aan die polarisatie. Als we dat niet beseffen, wordt het ook niet beter.'

Zelovic is blij dat Home Game zes dagen voor de Tweede Kamerverkiezingen wordt uitgezonden. Ze hoopt dat er door haar film misschien een ander gesprek gevoerd wordt aan de talkshowtafels. Een gesprek dat mensen verbindt in plaats van polariseert. 'Dat is belangrijk zo vlak voor de verkiezingen. We móeten het samen doen. Dat is onze persoonlijke verantwoordelijkheid.'

Benieuwd naar de andere thema’s die in Home Game aan bod komen? Kijk de DocTalks-aflevering bovenaan deze pagina voor het hele gesprek.

Meer DocTalks-afleveringen