Niet alle sekswerkers zijn slachtoffers

Xaviera Hollander, geboren als Vera de Vries, bracht in 1971 het openhartige boek The Happy Hooker uit, waarmee de voormalig sekswerker en madam wereldwijd bekend werd. Vele mediaoptredens bij onder andere Amerikaanse talkshows en meerdere boeken over haar leven volgden. In de documentaire Happy hooker, lust om te leven leest de op dat moment 81-jarige Hollander passages voor uit haar eigen boeken, afgewisseld met zowel archief- als actuele beelden.

Zo schetst de documentaire een divers beeld van traumatische jeugdervaringen, soms gevaarlijke belevingen met klanten en eigen liefdesperikelen die Hollander vormden. Maar bovenal laat de documentaire een krachtige zakenvrouw zien die veel autonomie heeft, aldus consulent seksuele gezondheid Marlise Aarts.

Hoewel The Happy Hooker wereldwijd goed verkocht werd en Hollander zelf veel aandacht van de media kreeg, werd het boek ten tijde van de uitgave vaak nog stiekem gelezen. Het boek werd vooral onder in de linnenkast ‘gevonden’ bij ouders of vrienden thuis. Waarom durfden lezers niet openlijk over sekswerk te praten? 

Volgens Aarts gaan de ontwikkelingen rondom sekswerk hand in hand met algemene ontwikkelingen rondom seksualiteit, wat volgens haar geen statisch begrip is. Aarts: ‘Toentertijd was de seksuele revolutie in volle gang. Het idee dat je mocht genieten van seks begon langzaam te ontstaan, maar veel huishoudens wisten niet hoe ze daarmee om moesten gaan. Toen dit boek op de markt kwam en een rage werd, werden mensen nieuwsgierig. Mensen wilden het graag lezen, maar ondanks de rage mocht in de meeste huishoudens niemand dat van elkaar weten, als een soort verboden vrucht. Dat was eigenlijk een weerspiegeling van de tijdsgeest van toen. Je zou het kunnen vergelijken met de Fifty Shades of Grey-reeks van een aantal jaar geleden, die ook enorm populair was.’

Volgens Aarts was Xaviera Hollander een van de eersten die het gesprek over sekswerk uit de taboesfeer haalde en in de openbaarheid bracht. Ze normaliseerde het onderwerp door een inkijk in haar leven te geven. Aarts: ‘Destijds waren er geen online platforms die alle aspecten van sekswerk bekender konden maken bij een groot publiek. Ik weet niet in hoeverre zij voor de sekswerkersgemeenschap als voorbeeldactiviste wordt gezien, maar zij heeft wel zelf dat pad gebaand.’

Wat Hollander in de documentaire nadrukkelijk benoemt is dat sekswerker worden haar eigen keuze was. Hoewel er natuurlijk ook slachtoffers zijn die gedwongen sekswerk moeten verrichten, is het voor meer begrip rondom het beroep belangrijk om te tonen dat dat niet de enige vorm is.

Aarts: ‘Ze is daar in de documentaire heel stellig in: ze houdt van seks. En dan kun je je nog steeds afvragen wat daar de motieven voor zijn, maar dat is eigenlijk niet relevant. Om sekswerk als een volwaardig beroep te zien, is het belangrijk om sekswerkers te horen die geen slachtoffer zijn.’

Hoewel sekswerk sinds 2000 legaal is in Nederland, valt het volgens Aarts absoluut nog niet te beschouwen als een gelijkwaardige baan. Als je bijvoorbeeld als sekswerker zelfstandig wil werken heb je net als iedere andere zelfstandig ondernemer een registratieplicht bij de Kamer van Koophandel nodig en kan je een vergunning aanvragen om aan de slag te gaan. 

Aarts: ‘Dat klinkt mooi, maar het is voor een sekswerker vanwege de aard van het vak vaak niet makkelijk om een bankrekening te openen of een verzekering af te sluiten. Daarnaast heb je als zelfstandig werker geen ziekteverlof en bouw je dus ook geen pensioen op. Beleidsmatig is er nog veel ruimte voor verbetering. Sekswerkers als Hollander zien zichzelf als zakenvrouw en willen die autonomie pakken, maar kunnen dat hierdoor niet altijd doen.’

De consulent seksuele gezondheid doelt met de ongelijkwaardigheid van het beroep ook op het blijvende gebrek aan de sociale acceptatie van sekswerk. Daar komt Aarts achter tijdens haar lessen op De Seksualiteitschool: een opleidingsinstituut waar je terecht kunt voor scholing op allerlei seksualiteitsthema's. Aan het begin van de opleidingen vraagt Aarts de cursisten na te denken over hun eigen verhouding tot seksualiteit. Ze vraagt de leerlingen wat zij ervan zouden vinden als iemand die dicht bij hen staat sekswerker wil worden.

Aarts: ‘Ik merk meteen dat ze worstelen met het beantwoorden van die vraag. En dat is dubbel, want dit zijn allemaal open-minded mensen die iets willen leren over de seksualiteitsthema's. Eén van de opleidingsgroepen heeft naar aanleiding van deze eerste les zelfs een gastcollege geregeld bij het Prostitutie Informatie Centrum (PIC), om meer bewust te worden van het stigma. Maar als het over hun eigen kinderen, zussen of vrienden gaat, zijn ze toch wat gereserveerder. Dat zegt denk ik veel.’

Deze dubbele moraal bestaat volgens Aarts ook bij de verschillende soorten sekswerk. Als sekswerkers in de zorg werken is dat bijvoorbeeld iets nobels en is er vaak sprake van positievere reacties. Dit geldt ook voor escortwerk, dat mensen als iets luxueus beschouwen en romantiseren. Raamprostitutie of online sekswerk zijn dan weer vormen die doorgaans minder respect verdienen.

Ondanks de wisselende reacties en het dubbele moraal benadrukt Aarts dat hoe dan ook de openheid rondom sekswerk belangrijk is. Zo benadrukt ze nogmaals dat seksualiteit niet iets statisch is, maar iets dat door de jaren heen altijd zal veranderen.

Aarts: ‘Met de recente groei van populariteit voor mannen als Andrew Tate mogen vrouwen ineens weer minder ruimte innemen. Het lijkt soms alsof we daardoor, ook op gebied van seksualiteit, weer teruggaan in de tijd. Xaviera noemt in de documentaire dat ze van haar moeder een man nooit om geld mocht vragen. Zo mocht je je niet gedragen als vrouw. Het baart mij zorgen als we weer terugkeren naar dat beeld.’

Volgens de consulent seksuele gezondheid zal die ontwikkeling ook betrekking hebben op sekswerk. Aarts: ‘Sekswerkers willen zich nog steeds vaak verschuilen achter anonimiteit, ook de sekswerker die het college gaf bij het PIC. Door een negatieve verandering in de tijdsgeest kan sekswerk zich juist nóg meer in de duisternis gaan afspelen. De zelfstandige zakenvrouw moet dan weer plaatsmaken voor de gevallen vrouw. Hopelijk draait de openheid in documentaires of artikelen zoals deze die tendens een beetje terug.’

Dat sekswerkers als Hollander zich blijven uitspreken is dan ook van grote waarde voor een gelijkwaardige behandeling en uitvoering van het beroep. Aarts: ‘Xaviera maakt sekswerk menselijk. Ze is intelligent en sprak belerende opmerkingen van mannen in de media meermaals tegen. Met al haar boeken, media-optredens en de documentaire laat Xaviera zien dat sekswerkers niet altijd slachtoffers zijn en dat je juist ook je eigen autonomie kan pakken.’