‘Rouw is geen vinkjes aftikken totdat het over is’

Waar gaat de film volgens jou over?
‘De film gaat over rouw na suïcide, over het stigma rondom andersdenkenden en over het maken van kunst en de betekenis daarvan. Maar het onderliggende thema is hoe je betekenis kan vinden in de meest donkere tijden. Dat is altijd een uitdaging, maar helemaal als je in diepe rouw zit. Het is dan een stuk makkelijker om het leven zinloos te vinden.’

Hoe verhield het maken van de documentaire zich tot jouw rouwproces?
‘Ik kan me niet zo goed vinden in de vijf fases van rouw waar men altijd over spreekt: ontkenning, woede, onderhandelen, depressie en aanvaarding. Alsof iedereen die vijf fases chronologisch afgaat en dan klaar is.

Ik denk dat je meerdere emoties door elkaar kan voelen en een rouwproces voor ieder individu anders is. Zo rouwden mijn ouders en ik alle drie op een heel ander tempo. We waren drie eilandjes die elkaar totaal niet vonden, maar op een gegeven moment wel weer behoefte hadden aan connectie.

Verwijten, schuld en frustraties maakten na een tijdje plaats voor open gesprekken. Die liepen parallel aan het archiveren van de kunst. De kunst hield ik - net als mijn emoties - eerst ook voor mezelf, maar deelde ik later toch met de buitenwereld. Dit proces filmde ik, waardoor de documentaire een weerspiegeling is van hoe mijn rouwproces op dat moment verliep.’

Wat heeft je bewogen om Siu’s kunst openbaar te maken?
‘Als persoon kun je overlijden, maar als kunstenaar besta je altijd. Siu’s kunst is een stukje van haar ziel. Ze kon zich er helemaal in verliezen. Door Siu’s kunst te delen kan ik haar onvergetelijk maken. Als ik overlijd draag ik de herinneringen aan haar niet meer bij me, terwijl ze nu misschien meer mensen raakt.

Los daarvan heeft Siu echt iets te zeggen. Haar kunst gaat ook over haar eigen mentale problematiek. Het is belangrijk om gesprekken daarover met kunst aan te wakkeren. Het laatste gesprek tussen Siu en mij ging over de stemmen die zij hoorde. Ze begreep niet waarom juist zij last had van die demonen en zei: “Je moet er maar iets mee doen.”

Waarschijnlijk zal ik mijn hele leven bezig zijn met Siu’s kunst. Zelfs nu er een expositie is voelt het helemaal niet als ‘af’. Ik blijf me afvragen: hangt het hier wel goed? Wie gaan het nu zien? Wat willen mensen ermee? Het is een langdurig proces.’

Is dat ook waar de komma achter de titel vandaan komt? 
‘Kunst blijft altijd in leven. De lichtval, de tijd, de situatie waarin of met wie je het bekijkt veranderen constant. Het is een troostende gedachte dat kunst in beweging blijft naast de statische dood.

Zie je, komt uit een heel mooi gedicht van Herman Gorter: Zie je ik hou van je. Dat gaat over de onmacht die je voelt als je iemand wil vertellen hoeveel je van diegene houdt, maar dat niet lukt of kan.

De komma komt daar zeker vandaan. Ik raak altijd gefrustreerd als mensen je vragen of je klaar bent met rouwen. Alsof er vinkjes zijn die je moet aftikken en je dan verder kan: “Je werkt weer, check! Je hebt alweer een relatie, check!”. Rouw is nooit af en dat is ook helemaal niet erg. Het zou juist raar zijn als je geen verdriet meer voelt of iemand opeens niet meer mist. Het is mooi om rouw van vorm te zien veranderen en het met je mee te nemen.’

Zit er in Zie je, een boodschap aan de gezondheidszorg?  
‘Ik wil absoluut niet met een vingertje wijzen, maar Siu’s ervaring maakte me wel veel kritischer. Het systeem richt zich vooral op diagnose en genezing, niet zozeer op de menselijke ervaring. Ik hoop dat dat verandert, want de afstand die je daarmee creëert kan zo schadelijk zijn. De gezondheidszorg zit vast in kaders. Dat is niet de fout van het individu maar wel de manier waarop het nu is ingericht.

De gedwongen opname die Siu meemaakte was - zowel in mijn als haar optiek - veel schadelijker dan waar ze last van had. Zij vond haar psychose best wel een bijzondere ervaring, maar toen noemden artsen haar gedachtes ‘heel ziek’ en namen ze al haar vrijheden af.

Als het je lukt om te leren leven met je klachten, denk ik dat je levenskwaliteit veel hoger is. Mijn zus was hoog sensitief en daardoor heel slim en productief als kunstenaar. Die kant van de medaille mocht er zijn, maar aan de andere kant hoorde ze stemmen en ervaarde ze psychotische episodes. Als het ene er mag zijn en je andere kant de stempel 'patiënt' krijgt, hoe kan je jezelf dan ooit leren accepteren?'

Wat hoop je dat de documentaire teweegbrengt?
‘Onze maatschappij is steeds slechter ingericht op rouw. Mensen vinden de dood ongemakkelijk en zelfs de aanwezigheid van iemand die in de rouw is, is voor sommigen te veel. Met deze film hoop ik een gesprek te openen over rouwen na een overlijden door suïcide. Refereren naar een film is namelijk een stuk makkelijker dan naar je eigen verhaal.

Daarnaast hoop ik ruimte te creëren voor mensen die andersdenkend zijn. Tijdens het maakproces kwamen zoveel mensen naar me toe die zeiden: “Ik ben eigenlijk gediagnosticeerd met licht autisme maar durfde dat nooit te zeggen.” Zeg het alsjeblieft wel!

Als mensen zich minder een buitenbeentje voelen dan zijn ze misschien ook minder eenzaam. Laten we met openheid en nieuwsgierigheid naar mensen luisteren in plaats van ze als iets besmettelijks zien. Misschien dat we dan langzaam een verandering teweeg kunnen brengen.’