Een blik op het werk van Slachtofferhulp Nederland

Slachtofferhulp Nederland ondersteunt mensen die een misdrijf, ongeval of andere ingrijpende gebeurtenis hebben meegemaakt. Ze bieden emotionele, juridische en praktische steun en begeleiden slachtoffers en nabestaanden soms wel jarenlang tijdens het strafproces. Bij de meest ernstige en complexe zaken wordt een van de veertig speciaal getrainde casemanagers betrokken.

Hoe ben je bij dit onderwerp terechtgekomen en waarom wilde je er graag iets over maken?

Elena Lindemans: 'Dat was via Hans Faber, met wie ik in 2023 de serie In de TBS maakte. Hij wees me op het belang van de casemanagers van Slachtofferhulp. Ik dacht eerlijk gezegd: van die hulpverleners met zakdoekjes? Ik kreeg er meteen een wat stoffig gevoel bij. Toch ben ik met enkele casemanagers in gesprek gegaan en zag juist zulke onverschrokken types en dacht: waarom kennen we deze beroepsgroep niet?

'Daarnaast zag ik al een tijd dat er overmatig veel aandacht is voor daders. Kijk maar eens hoeveel Netflix-series er over seriemoordenaars zijn. Het perspectief van slachtoffers en nabestaanden zie je weinig. Tijdens het maken van In de TBS heb ik echt geprobeerd om ook het verhaal van slachtoffers en nabestaanden erin te brengen, maar dat lukte telkens niet. Door nu te focussen op de casemanagers van Slachtofferhulp, kon ik dat soort verhalen wel laten zien.'

Kun je iets vertellen over de casemanagers? 

'De casemanagers die ik volg zijn speciaal getrainde mensen. De lat om casemanager te worden ligt heel hoog. Het leek mij interessant om iemand te volgen die net casemanager was geworden, maar in mijn draaiperiode kwam pas heel laat een van de sollicitanten door de sollicitatierondes.

Het is ontzettend moeilijk werk en er is geen opleiding voor. Je moet verstand hebben van juridische zaken, financiën, erfrecht, psychologie. Maar je moet ook sociaalvaardig en een doorpakker zijn. Sandra, een heel betrokken casemanager die je in de serie ziet, was bijvoorbeeld eerst televisieproducer, maar is na een rechtenstudie uiteindelijk in dit beroep beland.'

Wat was het belangrijkste dat je wilde laten zien over hun werk?

'Ik had ooit met mijn researcher een lijstje gemaakt met thema’s die ik in de serie wilde laten zien. Veel ging over hoe de casemanagers met hun werk omgaan: hoe ze voor zichzelf zorgen, hoe ze balans houden tussen afstand en nabijheid bij hun cliënten, en het schakelen tussen werk en privé. Hoe loop je naar buiten als je zoveel leed hebt gehoord en kun je vervolgens terugschakelen naar: wat eten we vandaag?

Ik wilde geen promotiefilm over het beroep maken, maar juist ook de moeilijke kanten laten zien. Bijvoorbeeld mentale belasting, burn-outs, veeleisende cliënten en gevaarlijke situaties.'

Je hebt niet alleen met de casemanagers te maken, maar ook met hun cliënten. Hoe zorgde je ervoor dat je hen kon filmen op zulke heftige, intieme momenten? 

'Ik had ingecalculeerd dat het lang zou duren om deze serie te maken, want je vraagt nogal wat van slachtoffers en nabestaanden. Je komt op het meest afschuwelijke moment hun leven binnen met de vraag of je hen mag volgen. Maar ik heb gemerkt dat het uiteindelijk allemaal draait om erkenning. Mensen willen, in wat voor afschuwelijke situatie ze ook zitten, toch hun verhaal doen.

De casemanagers hielpen me beslissen welke zaken geschikt waren en legden het eerste contact. Ik ging dan zonder camera mee om kennis te maken. Mensen wilden wel weten wie ik was en wat ik eerder had gemaakt. Zodra ze dat wisten, was het vaak meteen goed. Ik ben wars van sensatie en mijn intenties zijn goed. Dat voelden de mensen die ik wilde volgen aan.

Bovendien weet ik - doordat mijn moeder zelfmoord heeft gepleegd en ik alles heb meegemaakt wat daarbij komt kijken (Lindemans maakte hierover de documentaire Moeders springen niet van flats, red.)  - dat je na zo’n heftig moment ontzettend puur bent. Je voelt alles intenser, alsof je helemaal bent afgepeld. Je weet direct veel beter wat je wel en niet wilt. Dat merkte ik ook bij de mensen die ik voor de serie benaderde. Als iemand nee zei, wist ik meteen dat ik niet verder moest vragen.'

Je laat de casemanagers naar beelden van hun collega’s kijken en daarop reflecteren. Wat wil je daarmee laten zien? 

'Documentaires maken is voor mij echt als fly on the wall laten zien wat er zich afspeelt, in scènes. Ik vind zo’n uitstapje naar de studio eigenlijk helemaal niks. Tegelijkertijd had ik in de gaten dat de casemanagers nooit in aanwezigheid van hun cliënten werk zouden uitleggen of vertellen wat het werk met hen doet.

Ik wilde geen scènes waarin ik de casemanagers na een huisbezoek of rechtszaak bij de auto of fiets meteen interview over wat er net gebeurde. Bovendien wilde ik in de interviews het gevoel meegeven wat ik kreeg als ik de vergaderingen op het hoofdkantoor van Slachtofferhulp Nederland bijwoonde: dat ze, ondanks dat deze zes mensen niet allemaal met elkaar in een team zitten, ook met elkaar meeleven en zich verbonden voelen.'

Welke impact heeft het maken van de serie op jou gehad? 

'Ik vond het heel heftig. Ik had net Een goede dood gemaakt. Dat was gek genoeg zoveel makkelijker. De mensen die daarin zaten wilden allemaal dood, en vroegen daarom om euthanasie. Zij wisten in zekere zin waar ze aan begonnen toen ze mee gingen doen aan de serie. Bovendien waren sommigen zelfs opgelucht dat ze mochten ‘uitstappen’ en niet op een afschuwelijke manier zelfmoord hoefden te plegen.

Bij Slachtofferhulp had ik te maken met mensen die van de ene op de andere dag in een nachtmerrie waren beland en die niet wisten wat er nog allemaal op ze af zou komen. Stel je voor dat je baby wordt gedood door je eigen man. Of je zoon wordt in zijn bed doodgestoken terwijl je even de hond uitlaat. Dat zijn zulke verschrikkelijke drama’s.

Er zijn verschillende momenten geweest waarop ik tijdens het draaien huilend achter de monitor heb gezeten. Vooral bij de familie Struis, wiens zoon thuis was neergestoken. Hun woede en verdriet ging echt onder mijn huid zitten.'

Sandra zegt in de leader van de afleveringen: ’Casemanager bij Slachtofferhulp is mijn droombaan.’ Lijkt het jou ook een droombaan?

'Ik denk niet dat het iets voor mij is, al zie ik ergens wel verwantschap met mijn werk. Ik ben als documentairemaker net als zij ook een beetje een kameleon. Of ik nu bij de burgemeester zit of op een woonwagenkamp: ik stap in de levens van mensen, pas me aan en doe op die manier mijn werk. Maar het vele verdriet dat ik bij deze serie heb gezien, en gevoeld was zo heftig. Ik heb misschien bij maar tien tot twaalf zaken meegekeken, maar toen zat mijn harde schijf al behoorlijk vol. Terwijl je als casemanager doorlopend dertig tot veertig zaken hebt.

Daarnaast is er ook veel frustratie: daders die toch vrijkomen, misdaden die juridisch niet bewezen kunnen worden of mensen die door allerlei bureaucratische redenen niet de juiste hulp krijgen. Al die machteloosheid, ik zou daar zou niet tegen kunnen. Ik vind het een droombaan voor hén. De casemanagers die ik heb gefilmd, zijn echt geknipt voor hun functie.'