Babs Gons is schrijver, columnist, dichter en spoken word performer. Sinds 2023 is ze Dichter der Nederlanden. In de documentaire ‘Babs Gons – Precies Goed’ (NTR) van regisseur Bibi Fadlalla wordt Gons gevolgd in haar nieuwe functie. NPO Doc sprak met haar over haar inspiratiebronnen.
'Kinderen van zwarte bevrijders' van Bram Endedijk en Eric van den Berg (2022)
In 1944 bevrijdt het Amerikaanse leger Limburg. Onder hen zijn veel zwarte soldaten. Twee van hun Nederlandse kinderen gaan op zoek naar hun afkomst en ontmoeten voor het eerst hun familie in de Verenigde Staten.
Babs Gons: 'Kinderen van zwarte bevrijders vertelt een lang verborgen geschiedenis waar te weinig aandacht voor is. Europa is bevrijd door 1,2 miljoen Afro-Amerikaanse soldaten, waarvan vijftienduizend in Nederland actief waren. In deze film zie je twee kinderen van een Nederlandse moeder en een zwarte Amerikaanse soldaat. Zij wisten nooit dat hun vaders bevrijders waren. Het heldenverhaal van hun vaders is hen onthouden; ze hadden met zoveel meer trots en zelfliefde kunnen opgroeien.
Mijn interesse in dit onderwerp komt ook door mijn eigen achtergrond. Mijn Afro-Amerikaanse vader diende vijftien jaar na de bevrijding in Nederland, mijn opa diende waarschijnlijk in een bataljon in Frankrijk tijdens de bevrijding. Die geschiedenis ontdekte ik pas laat; ik heb niet altijd met trots kunnen dragen dat ik afstam van de bevrijders van Europa.
Het is ongelooflijk hoe dit soort verhalen bijna terloops boven water komen, vaak door individuele onderzoekers. Mieke Kirkels, die veel onderzoek deed naar zwarte bevrijders in Nederland, is daar bijvoorbeeld heel belangrijk in geweest.
Ik ben verbolgen over hoe weinig erkenning er is. Jarenlang zijn de verhalen van Noord-Amerikaanse witte veteranen in Nederland verteld. Maar over de Afro-Amerikaanse soldaten, die hier het vuile werk moesten opknappen, is minder bekend. Alleen het verhaal van Jefferson Wiggins is echt opgetekend.
Daarom schreef ik er een gedicht over: Het bataljon van vergetelheid. Zeker nu Trump de namen van zwarte veteranen van gedenkplaatsen en websites laat verwijderen, is het belangrijk hierover te praten.’
Ik ben verbolgen over hoe weinig erkenning er is voor de Afro-Amerikaanse soldaten die Europa hebben bevrijd.
'Ik zag hoe zwart ik was' van Sandra Rottenberg (2021)
Het leven van Rosey Pool (1905-1971) raakte aan vrijwel alle grote gebeurtenissen in de twintigste eeuw. Als activist, socialist, vervolgde Jodin en lesbische vrouw deelde ze haar liefde voor Afro-Amerikaanse dichters en schrijvers. Deze radiodocumentaire zoomt in op dit vergeten leven.
'Rosey Pool was een bijzondere vrouw wiens verhaal uit de geschiedenis is verdwenen, zoals bij zoveel vrouwelijke historische figuren is gebeurd. Pool vertaalde werk van Afro-Amerikaanse dichters naar het Nederlands, in een tijd dat niemand daarmee bezig was. Ze onderwees Afro-Amerikaanse geschiedenis, verkeerde in artistieke kringen in Londen en onderhield ze veel vriendschappen met zwarte schrijvers.
Het uit de vergetelheid trekken van dit soort figuren hangt vaak af van onderzoeken van individuen, in dit geval Lonneke Geerlings die in 2020 promoveerde op Rosey Pools biografie. Terwijl dit natuurlijk in onze geschiedenisboeken had moeten staan. Ik had zo graag over haar willen leren op school.
Wat ik herken in Rosey Pool? Haar liefde voor Afro-Amerikaanse dichters en haar gedrevenheid om belangrijk werk onder de aandacht te brengen. De verwoede passie waarmee zij dat deed, voel ik zelf ook.'
Het verhaal van Rosey Pool had in onze geschiedenisboeken moeten staan.
‘Ellen ten Damme, As I Was Wondering Where This Mixed-Up Little Life of Mine Was Leading To’ van Rob Hodselmans (2007)
In 2005 wordt bij zangeres en actrice Ellen ten Damme op 38-jarige leeftijd borstkanker geconstateerd. Filmmaker Rob Hodselmans volgde anderhalf jaar het dynamische leven en werk van Ellen ten Damme in een voor haar fysiek en emotioneel zware periode.
'Deze film heeft me ontzettend geïnspireerd. We krijgen als kijker inzage hoe Ellen ten Damme omgaat met haar borstkankerdiagnose, terwijl ze ook in de publieke belangstelling staat. Ellen heeft voor mij het beeld van het ondergaan van zo'n ziekte veranderd. In deze film zie je haar veelvuldig op het podium staan, een plaat opnemen en met een arts haar behandelingen om al haar optredens heen plannen.
Toen ik begon als Dichter der Nederlanden en werd gevolgd voor de documentaire Babs Gons – Precies goed, was ik ook herstellende van borstkanker. Tijdens het filmen heb ik eigenlijk niet meer aan de documentaire over Ellen ten Damme gedacht, maar ik kan me voorstellen dat het een vergelijking oproept. Omdat ik ook een gekkie ben die maar doorgaat.'
Ellen ten Damme veranderde voor mij het beeld van het ondergaan van een ziekte.
The Museum of Broken Relationships in Zagreb, Kroatië
The Museum of Broken Relationships, opgericht door kunstenaars Olinka Vištica en Dražen Grubišić, is ontstaan uit een reizende tentoonstelling over verbroken relaties. Het museum exposeert diverse collectie objecten, die elk een persoonlijk verhaal over een voorbijgegane relatie vertegenwoordigen.
'Een paar jaar geleden ontdekte ik dit bijzondere museum in Zagreb. De collectie bestaat uit allerlei objecten die mensen hebben aangeleverd, elk met een persoonlijk verhaal over een stukgelopen relatie.
Het museum is niet alleen fysiek te bezoeken; er is ook een reizende expositie én een uitgebreide online collectie. Op de website van het museum kun je talloze objecten en bijbehorende verhalen ontdekken.
Ik kan er wel uren verdwalen in die verhalen. Zo zit er een broodrooster in de collectie. Die nam iemand na de relatiebreuk mee en doneerde die aan het museum. Het bijschrift luidt: ‘Haha, hoe ga je nu nog iets roosteren?’
Maar er zijn ook objecten waar veel verdriet achter schuilt. Bijvoorbeeld bij het porseleinen kikkertje: het laatste cadeau van een moeder die vertrok toen haar kind drie jaar oud was. De collectie is veelzijdig en ontroerend, pijnlijk en hilarisch tegelijk.’
De collectie van The Museum of Broken Relationships is veelzijdig en ontroerend, pijnlijk en hilarisch tegelijk.
‘Afro-punk’ van James Spooner (2003)
'Afro-Punk' focust op de levens van vier Afro-Amerikanen die zich wijden aan de punkrocklifestyle. Daarnaast zien we in de film interviews met meer dan tachtig zwarte punkrockers, waarin universele thema’s rond zwarte identiteit aan bod komen.
‘Toen ik opgroeide hield ik van punk en rock, maar ik ontmoette geen andere mensen van kleur die daar ook van hielden. Als persoon van kleur werd in die tijd verwacht dat je alleen van R&B en hiphop hield. In zo’n eenzijdig beeld kun je je behoorlijk gevangen voelen. Ik hield van Mary J. Blige maar óók van AC/DC en zocht altijd naar likeminds.
Afro-punk laat zien dat er ook een grote gemeenschap is van mensen van kleur die van rock en punk houden. Het was belangrijk om dat beeld bij te stellen. Ik weet nog dat deze film in Paradiso werd vertoond en ik daar ging draaien als DJ. Ik zag ineens een gemeenschap van punkliefhebbers van kleur. Tot dan was de liefde voor punk voor veel van ons een solitaire ervaring. In deze documentaire zie je terug hoe belangrijk die herkenning is.’
Deze documentaire laat zien dat er ook een grote gemeenschap is van mensen van kleur die van rock en punk houden.
'For Colored Girls Who Have Considered Suicide / When the Rainbow Is Enuf' van Ntozake Shange (1976)
Deze reeks poëtische monologen vertelt de verhalen van zeven vrouwen die lijden onder onderdrukking in een racistische en seksistische samenleving. In de originele uitvoering werd dit begeleid door dans en muziek, waarvoor de schrijver het woord 'choreopoem' bedacht.
'Dit is een heel belangrijk werk voor mij. Het breekt met de westerse regels van theater maken. Er zitten geen klassieke personages in het stuk en bestaat uit gedichten, die vanuit verschillende perspectieven met elkaar in gesprek gaan over gedeelde ervaringen van zwarte- en migrantenvrouwen.
Die manier van vertellen en het idee dat je met een gedicht vanuit meerdere mensen een verhaal kan brengen, heb ik altijd met me meegedragen. Dat er zoiets bestaat als een choreopoem was voor mij een eye opener.'
Wie is Babs Gons?
Babs Gons (1971) is een Nederlands schrijver, columnist, dichter en spoken word performer. Ze is al decennia een drijvende kracht achter tal van poëziepodium initiatieven.
Gons debuteerde in 2021 met haar dichtbundel Doe het toch maar. In datzelfde jaar schreef ze het Boekenweekgedicht en verscheen er een kinderboek van haar hand: Het begint met een droom. In 2022 won ze De Johnny, een oeuvreprijs voor podiumpoëzie en in 2024 is haar de Gouden Ganzenveer toegekend. Een selectie van haar columns voor Het Parool werden in juni 2022 gebundeld onder de naam Alles wat je liefhebt wordt mooi. Gons is Dichter der Nederlanden van 2023 tot 2025.