En toen stond je daar weer, in die kamer…
‘Ja, ik bleef maar kijken naar het hoekje van de bank, waar we toen zaten. Het is werkelijk nog alsof hij even de deur uit is om tabak te kopen. Zijn bril en vulpen liggen op het bureau en de asbak staat er nog. Adriaan van Dis noemde het heel treffend een mausoleum. De vrienden van Mulisch waren er tien jaar geleden voor het laatst, dus het was een bijzonder moment toen wij daar samen weer binnengingen. Ze waren diep onder de indruk en raakten bevangen door de ruimte. Van Dis zei: ‘Ik zou bijna zeggen ‘Dag Harry’.’ Dat kon ik echt meevoelen.’

Was je niet bang dat alles over Mulisch al bekend zou zijn?
‘Je probeert te bedenken: wat kan ik nog toevoegen aan wat er al is? Als het je niet lukt om iets toe te voegen, dan moet je het niet doen. Ik zocht het in een psychologisch portret. Over zijn persoonlijk leven was hij al veel geïnterviewd, maar ik wilde van zijn dierbaren horen hoe hij was. Dat vond ik veel indringender.

‘Anna, zijn dochter, vertelde bijvoorbeeld dat hij eigenlijk alles in huis op afstand volgde, nooit deelnam. Vervolgens zag ik archiefbeelden waarop zijn zoontje jarig was. En terwijl iedereen zong en taart at, stond hij op de achtergrond toe te kijken. Dat vond ik zo typerend. Ik wilde door hun ogen zien dat hij zich stortte op dat werk en zich moeilijk aan mensen bond. Dat hij misschien wel het meest hield van dieren. Dat krijgt allemaal een heel andere lading als je het hoort uit de mond van zijn dochter en vriendin.’

Tekst gaat verder onder de foto.

Vertelden zijn vrienden en familie je nog dingen die echt nieuw voor je waren?
‘Niet echt nieuw, maar ze kleurden het plaatje wel verder in. Ik wist natuurlijk dat Mulisch schrijven zo belangrijk vond, maar als zijn vriendin zegt: ‘Schrijven stond bovenaan, ook boven alle andere dingen’, dan komt dat toch meer bij mij binnen. En dat rare mythische geloof in zichzelf, dat kende Nederland natuurlijk allang. Maar als hij te horen krijgt dat hij maagkanker heeft en zijn maag eruit moet, vind ik het intrigerend dat hij zegt: ‘Kan dat vanmiddag nog?’ Ik heb nog nooit iemand ontmoet die dat zou zeggen.'

Mensen zijn geneigd om overledenen op te hemelen. Hield je er rekening mee dat zijn familie en vrienden dat gingen doen?
‘Dat is altijd een risico, maar daar ben je natuurlijk zelf bij. Ik ben geen icoonschilder, dus ik zorg dat ik met mijn vragen ook bij schaduwkanten terechtkom. Er worden ook best een paar harde noten gekraakt, vind ik. Bijvoorbeeld als Van Dis vertelt dat Harry geen geld wil geven aan het fonds voor Salman Rushdie. (Salman Rushdie werd vogelvrijverklaard naar aanleiding van zijn boek Duivelsverzen, dat veel ophef veroorzaakte onder fundamentalistische moslims. red.) Als hem gevraagd wordt waarom hij niet wil meebetalen aan het fonds, pakt hij een strippenkaart en zegt: ‘Hier, dan kan hij in elke geval met de tram.’’

Hij wordt inderdaad niet gespaard. Sterker nog, Anna Mulisch spreekt zich behoorlijk uit over zijn tekortkomingen als vader.
‘Zij wilde die realistische kant ook schetsen. Dat kan zij zonder haar vader af te vallen. Als mensen over dat oeuvre beginnen, dan voelt zij de behoefte om te zeggen: ‘Ja, maar dat oeuvre stond ook tussen mij en mijn vader in. Daardoor was hij er veel minder voor mij en mijn zus.’ Misschien is dat ook wel de schaduwkant van veel kunstenaars. Dat ze hun werk soms iets té belangrijk gaan vinden. En laat ik eerlijk zijn, voor mij is mijn werk soms ook zo belangrijk. Ik ben een gescheiden vader en ik zeg ook weleens: ‘Donderdag kan ik niet, want ik moet iets voor mijn werk doen.’’

Tekst gaat verder onder de foto.

Inmiddels heb je al behoorlijk wat overleden legendes geportretteerd. Wat haal je daaruit?
‘Zelfs de grootste reputaties spoelen weg op de golven van de tijd. Dat is de grootste les die ik haal uit het maken van die portretten. En dat is misschien ook wel mooi, zo hoort het ook te gaan. Tegelijkertijd vind ik het weleens onrustbarend als ik de mensen voor wie ik vroeger haast huiverig was, nu zie als breekbare, oude mensen. Mulisch dacht dat hij over honderd jaar nog gelezen zou worden, maar je moet concluderen dat zijn werk na tien jaar al behoorlijk aan het uitdrogen is.’

Zijn er voor jou nog raadsels als je naar Mulisch kijkt?
‘Mulisch blijft een raadselachtige figuur. Robbert Ammerlaan schrijft nog een biografie over hem, dat is heel goed. Daar zal vast van alles instaan waar ik nog niks van weet. Ik denk overigens niet dat Harry Mulisch een geheim leven had. Het was geen chantabele man. Hij was altijd redelijk open over de vrouwen die hij kende. Zijn biograaf kan ook bij alle spullen die hij heeft nagelaten, tot de liefdesbrieven aan toe.’

Heb je je weleens afgevraagd wat Mulisch ervan gevonden had dat jij deze film over hem maakte?
‘Nou, dat vroeg ik aan Kitty, zijn partner, toen ik haar de documentaire liet zien. Ze zei dat hij het heel mooi zou hebben gevonden. Wat natuurlijk niet per se wil zeggen dat het een goede documentaire is. Misschien was dat eerder een reden geweest om je nog eens goed achter de oren te krabben. Dan had ik me misschien afgevraagd: ‘Wat heb ik over het hoofd gezien?’ Het maakt mij ook niet uit wat hij gevonden had. Dat is volstrekt giswerk. Iemand is dood, hij is er niet meer. En dan is het aan de mensen die er nog zijn en aan de maker om iemand nog vijftig minuten door je huiskamer te laten wandelen. Als je dat als kijker hebt ervaren, dan vind ik dat al heel wat.’