Makers van Morgen

Afgescheept

VPRO

Nina van Oostrum en Carlien Bootsma maakten een documentaire over de garnalenvisserij. Aan de hand van een portret van het idyllische vissersdorp Zoutkamp, tonen ze de problemen in de sector vanuit het perspectief van de garnalenvissers.

Door Stan van Kesteren

Nina van Oostrum en Carlien Bootsma deden mee aan het vak CampusDoc van de School voor Journalistiek Utrecht, waarbij ze documentaire workshops volgden in New York en daarna zelf een korte documentaire maakten. Het idee voor hun documentaire Afgescheept kwam van Bootsma, die stage had gelopen bij Dagblad van het Noorden en daar had gelezen over de problemen in de garnalenvisserij. Om de problemen van de garnalenvisserij te illustreren, maakten ze een portret van de garnalenvissers uit het idyllische vissersdorp Zoutkamp.

Het regisseursduo koos voor een portret van Zoutkamp (Noord Groningen), omdat het een dorp is waar alles draait om de garnalenvisserij. Zoutkamp was vroeger een grotere vissershaven, die met de jaren is gekrompen. De economie van het dorp is afhankelijk van de visserij en iedereen is daarbij betrokken. “De problemen treffen alle Zoutkampers”, legt Van Oostrum uit. Daarbij leende het dorp zich voor mooie filmbeelden.

“Zoutkamp was een grotere cultuurshock dan New York”

De eerste keer in Zoutkamp was wel even wennen, vertelt Van Oostrum lachend: “Ik kwam toen net uit New York, maar Zoutkamp was een grotere cultuurshock! Ik verstond niks van het dialect, begreep bepaalde Groningse uitdrukkingen niet en liep op hakken waar iedereen op laarzen liep.” Van tevoren was Van Oostrum gewaarschuwd dat de Groningers stug en koppig waren, maar het regisseursduo werd met open armen ontvangen door de inwoners van Zoutkamp. Van Oostrum: “Iedereen was nieuwsgierig naar ons: wie zijn dat en wat komen ze hier doen?” Op de eerste dag kregen Bootsma en Van Oostrum gelijk een slaapplaats aangeboden van kroegbaas Henk Kiel en ook tijdens de opname-weken konden ze altijd bij iemand overnachten.

De vissers wilden hen graag te woord staan, omdat ze zich niet gehoord voelen door de media. “Dat komt ook door de onderlinge concurrentie en onenigheid in de garnalenvisserij, waardoor ze geen vuist kunnen maken”, legt Van Oostrum uit. Met Afgescheept willen de regisseurs laten zien welke invloed de problemen hebben op het dorp Zoutkamp en het vissersberoep. Omdat ze - als rechtgeaarde journalistiekstudenten - toch een tegengeluid wilden laten horen, laten ze in Afgescheept een vertegenwoordiger van de Waddenvereninging aan het woord die duidelijk maakt waar de wrijving tussen de vissers en de milieuorganisatie zit.
 

Heftige emoties

Van Oostrum en Bootsma interviewden tientallen mensen zonder camera voordat ze besloten wie ze gingen filmen. Ze kozen Dirk Sloot als hoofdpersonage. “Je proeft bij Dirk de wanhoop”, vertelt Van Oostrum. “Hij is vijfenvijftig en ziet zijn beroep verdwijnen. Hij ziet het echt niet meer zitten.” In het begin klapte Sloot dicht zodra de camera liep. Van Oostrum: “Dirks emoties waren soms lastig bij het filmen, maar uiteindelijk is het wel heel goed dat hij de hoofdpersoon is omdat je proeft hoe hoog het zit bij hem.”

Tijdens de opnames hielden de regisseurs de Facebook-pagina Documentaire Zoutkamp bij over hun vorderingen. Op de pagina plaatsten ze beeldmateriaal uit de documentaire, foto’s van henzelf in vissersoutfit en posters voor Afgescheept. Tot hun verbazing hadden ze al snel meer dan 600 volgers, de vissers bleken zeer actief op Facebook. “Als ze liggen te vissen hebben ze vaak tijd om te Facebooken”, zegt Van Oostrum lachend. “Dat dorp is een social media niche.”
 

Crowdfunding

Van Oostrum en Bootsma deden alles zelf voor de documentaire: filmen, interviewen en monteren. Voor audiobewerking, kleurcorrectie en het uitzendklaar maken van de documentaire hadden ze echter hulp van professionals nodig. Daarom startten ze een crowdfundingcampagne. Binnen vier dagen haalden ze tweeduizend euro op. De opbrengst van de campagne zal ook gebruikt worden voor de inschrijvingen voor filmfestivals. Van Oostrum en Bootsma overwegen ook inschrijvingen voor festivals in andere landen waar de problemen in de garnalenvisserij spelen (Duitsland, Engeland en Denenmarken), omdat ze denken dat daar ook belangstelling is voor de documentaire.

Vertrek met pijn in het hart

De documentaire werd voor het eerst aan de hoofdpersonen vertoond tijdens de première voor CampusDoc. De reacties waren positief. “Dirk Sloot zei dat hij het nog veel mooier vond dan hij had verwacht. Dat is natuurlijk een groot compliment”, vertelt Van Oostrum. Later werd ook een speciale première in de kerk van Zoutkamp georganiseerd, waar 250 inwoners van het dorp aanwezig waren. Ook daar waren de reacties lovend. “Een vissersvrouw kwam ons met tranen in de ogen bedanken.”

Van Oostrum is gehecht geraakt aan Zoutkamp en de garnalenvissers. “Na twee weken ging ik er met pijn in mijn hart weg”, vertelt ze. Nu komt ze nog regelmatig terug in het dorp. In augustus mochten Bootsma en Van Oostrum samen het dorpsfeest openen, waarbij de vissers in teams tegen andere dorpen strijden. Als enige vrouwen tussen alle vissers mochten ze meedoen. Van Oostrum lacht: “Dirk zegt altijd dat we wel een beetje leven in de brouwerij hebben gebracht.”

Over de regisseurs

Nina van Oostrum werkt als freelance-journalist voor verschillende kranten en maakt journalistieke en commerciële filmpjes. Carlien Bootsma werkt voor Dagblad van het Noorden en verschillende streekkranten. Van Oostrum zou graag nog een documentaire willen maken. Lachend: “Misschien moeten Carlien en ik maar een ander deel van de visserij gaan belichten.”